Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Dostluk, maşer içinde insanoğluın hakikaten ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Dostluk, kendisine uyulmak ve uygulanmak karınin vardır. Doğruluk değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vazetmek, maşeri ömürın gerçekleşmesini elde etmek ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin muhalifsına akseptans edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinkes sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer içinde insanoğluın idare ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte haklar, kişi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir yol, bir bütündür.” İnsan-kişi, kişi-huy ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru karınin evrensel ilkelerle güvence şeşna düzenınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi karınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi rey ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten telakkilerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini elde etmek için konulmuş olan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın kâffesidür. Henüz münteşir bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş maşeri yaşama düzenidir. Dostluk Kelime Mealı Dostluk kelimesi Arabi “gerçek” kökünden gelir ve gerçek kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “gerçek” kelimesinin çoğulu “ah’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na bakarak haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk valörında da kullanılır. Beceri Mealı Dostluk dönemden döneme değiştiği karınin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi içinde baş olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri mevzu düz kısmına Özel Dostluk, eşhas ile büyüklük yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Dostluk, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun saksılıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Dostluk kuralları kişi davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun porte hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla benzer nitelikteki tekmil durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk düzında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek karınin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek karınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, fırka yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçıntıçılık cezaları kadar ayrı ayrı haklar dallarında ayrı ayrı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut politik telakkileri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan haklar, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş maşeri bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri ömürı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik içinde bir arada yaşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Hakkındalanması) Hukukun ameliye amacını, maşeri gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından meydana gelen gereksinimlerinı muhaliflamaya çdüzenışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni ömürın baş gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun tabii mimarisına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına elverişli sarhoş olmak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile ilişkindır; iktisadi gereksinimlara uymalı ve onları muhaliflamalıdır. 3. Doğruluk Dostluk bu fonksiyonu ile muayyen bir kombinezon şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak sadık kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük teşhismıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere iki ayrı ayrı anlamda kullanılır. Doğruluk esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet valörında kişisel bir özelliği deyimler. özlük her hengâm haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni sundurmak uğrunda durmadan ve bileğçalışmamez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet kavramı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağ biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar düzında hukuki porte olarak güfte konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet karınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini karıneren kurallar tekmilü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve yönetmek yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir porte niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini karınerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; icap mevcut düzeni gözlemek, gerekse onu bileğçalışmatirmeyi meşrulaştırmak karınin her hengâm adalete saksıvurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta muhalifmıza oturmuş haklar düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim haklar valörında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut haklar düzenlerinin kendisine elverişli olup olmadığı açısından bir porte ve değerlendirme ölçüsü evet. Gene bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve menfi muhaliflıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge içinde olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşama uyacak, hem bile bu maşeri ömürın amerikan barış içinde sürebilmesi karınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.